در این بخش چند اصطلاح که در جمع مداحان اهل بیت(علیهم السلام) زبانزد است و می توان از آن به عنوان «فرهنگ مداحی» یاد کرد، نقل می شود :
اهل بیتی: کنایه از شخصی است که عاشق و دوستدار اهل بیت است.
اهل گریه: کنایه از افرادی ست که با محافل مذهبی آشنایند، مرثیه خوانی مداح را تحویل می گیرند و چشم گریانی در عزای اهل بیت(علیهم السلام) دارند.
اهل منبر: کنایه از اشخاصی است که پای منبر وعظ می نشینند و اهل بصارت و آگاهی اند.
بانی: به شخصی گفته می شود که خرج برنامه عزاداری یا جشن را به عهده ی گرفته یا مجلس را برپا کرده است.
پامنبری: به کسانی گفته می شود که در پای منبر وعظ و برنامه ی مداحی به عنوان مستمع، می نشینند.
پیش کسوت: شخصی که در کار مداحی، از دیگران پیشتر است و در این کار، تجربه فراوانی اندوخته است.
تکیه: اصطلاحاً به محلی - غیر از مسجد - گفته می شود که در آن برنامه های جشن یا عزای اهل بیت(علیهم السلام) برگزار می شود.
تک زدن: اصطلاحی ست در سینه زنی، که در آن حرکات دست ها به هنگام سینه زدن، آرام و با فاصله است.
تند زدن: اصطلاحی ست در سینه زنی، که در آن در پایان مجلس، آهنگ سینه زنی، تند شده، حرکات دست ها سریع می شود.
چاووش خوان: کسی است که شعری را به لحن و آواز مناسب در جمعی می خواند و خبر از آمدن زائر می دهد.
حسینیه: به محلی - غیر از مسجد - گفته می شود که در آن برنامه های جشن یا عزای اهل بیت(علیهم السلام) برگزار می شود.
خط: اصطلاح غلطی ست که برخی مداحان به جای اصطلاح ادبی «بیت» به کار می برند. مثلاً می گویند: «چند خط، شعر خواندم!»
خون گریه کردن: کنایه از حُزن شدید و گریه فراوان.
دسته: گروهی از عزاداران که با هم، شعر یا نوحه ی خاصی را زمزمه می کنند.
دعای مجلس: دعا کردن در پایان برنامه ی و ختم عزاداری، که معمولاً توسط مداح پیش کسوت، انجام می شود.
دم: مقصود همان نوحه یا سرود است و قسمتی از آن، که توسط مستمعان، به تکرار گفته می شود. این کار بعد از برنامه مرثیه خوانی مداح، اجرا می شود.
دهه: منظور، ده روز برنامه عزاداری که یک مداح جهت انجام وظیفه، دعوت می شود.
ذکر: نام دیگر «نوحه» است که معمولاً در پایان برنامه مرثیه خوانی، ارائه می شود.
ذکر آخر: مقصود بند آخر «نوحه» است؛ معمولاً این اصطلاح را مداحان در اواخر نوحه خوانی به کار می برند.
رَجَز: شعارهای حماسی که در جنگ، توسط مبارزان خوانده می شده است. گاه این رجزها در شعرها و برنامه های مداحی هم خوانده می شود؛ مثلاً این رجز معروف حضرت ابالفضل علیه السلام:
واللَّهِ ان قطعتموا یمینی
انّی اُحامی ابداً عن دینی...
رو به قبله کردن: کنایه از سلام دادن و تمام کردن مجلس است.
روضه: غلط مصطلحی ست که به جای واژه «مرثیه» به کار می رود.
روضه خوان: کنایه از مرثیه خوان است. از گذشته، که واعظان از روی کتاب «روضَه الشهدا» مرثیه می خوانده اند تا امروز، این اصطلاح مرسوم شده است.
زبان حال: سخنانی که مداح یا واعظ، با تکیه بر تاریخ و سیره ی اهل بیت(علیهم السلام) به ایشان نسبت می دهد.
زمزمه خوانی: تکرار یک بیت یا یک بند نوحه، توسط مستمعان یا مداح به صورت آرام.
زمینه خوانی: خواندن اشعاری در سینه زنی، به طوری که آهنگ سینه زنی به صورت سنگین و با فاصله باشد.
زنجیر زنی: زنجیر زدن عزاداران در هنگام مداحی. معمولاً این حرکت در دسته های عزاداری اجرا می شود.
زیارت خوانی: مقصود، خواندن یکی از زیارت ها مثل «وارث»، «عاشورا» و... می باشد که مداح، لازم است در خواندن آنها تسلّط و با مضامین آن آشنایی داشته باشد.
سفره: تعبیری است که مداحان جهت تفاخر به کار می برند. مثلاً: «ما مهمان سفره ی اهل بیت هستیم» و گاه نیز مقصود، سفره ی اطعامی است که پس از پایان عزاداری، گسترده می شود و به سفره ی اهل بیت(علیهم السلام) تعبیر می شود.
سنگین: آن گاه که مداح، شعر را با آهنگ کشدار، بخواند به نحوی که حالت سینه زنی، ممتد و با فاصله باشد، اصطلاحاً «سنگین» گفته می شود.
سه ضرب: سینه زدن عزاداران، به حالتی که میان هر سه بار سینه زدن به صورت ممتد، یک مکث کوتاه باشد.
سینه زنی: شیوه مرسومی در عزاداری ست. اهل مجلس پس از شنیدن مرثیه، به حالت ایستاده یا نشسته، متناسب و همراه با نوحه یا شعرخوانی مداح، با دست بر سینه می کوبند.
شاه بیت: زیباترین و برجسته ترین بیت در یک قالب شعری، شاه بیت نامیده می شود.
عاشقان: اصطلاحی است که معمولاً از طرف مداح و منبری به عزاداران و اهل مجلس اطلاق می شود. این اصطلاح معمولاً زینت بخش نام هیئات عزاداری یا جلسات آموزشی مداحی نیز می باشد. واژه هایی دیگر مثل «محبّان»، «عشاق» و... نیز به همین منظور به کار می رود.
عبای مداحی: رسم است که مداحان در جلسات آموزشی، هنگام اجرای برنامه، عبایی بر دوش می افکنند و مداحی می کنند، هم چنین مداحان، هنگام اجرا در هیئات و مجالس مذهبی آن را بر دوش می اندازند تا متانت و وزانت ایشان دوچندان شود.
عزادار: به افرادی که به مجلس عزاداری آمده و سوگوارند، اطلاق می شود.
لباس مداحی: از گذشته، رسم بوده است که مداحان، جهت تمایز از دیگر مردم، کت های بلندی می پوشیده اند و عبایی بر دوش می افکندند. پوشیدن این لباس، به مداح، وقار و متانت خاصی می بخشیده است. متأسفانه به این رسم، امروزه کمتر توجه می شود.
لق زدن: اصطلاحی ست در سینه زنی، آن هنگام که در سینه زنی میان عزاداران، هماهنگی وجود نداشته باشد، گفته می شود: «سینه زنی، لق می زند»
مجلس: همان محفل عزاداری است. مقصود مداحان از این اصطلاح، معمولاً «برنامه ی مداحی» است. مثلاً جمله «چند مجلس پیاده کردم» یعنی چند برنامه ی مداحی، اجرا کردم».
مجلس گردانی: کنایه از اداره مجلس عزاداری توسط مداح یا میانْ دار است.
مدّاح: صیغه مبالغه از واژه «مدح» است. اصطلاحاً به کسی گفته می شود که به کار مدح و منقبت اهل بیت(علیهم السلام) می پردازد.
مرثیه خوانی: خواندن مراثی اهل بیت(علیهم السلام) با تکیه بر لحن و آهنگ مناسب، جهت تحریک عواطف مستمعان و آگاه کردن آنان با مصائب اهل بیت(علیهم السلام)
مصیبت خوانی: مقصود، همان مرثیه خوانی است. معمولاً مداحان با نقل تاریخ اهل بیت(علیهم السلام) مستمعان خود را با مصائب اهل بیت(علیهم السلام) آشنا می سازند.
مقتل: کنایه از کتابی است که مصائب اهل بیت(علیهم السلام) در آن بیان شده است.
مناقب خوان: اصطلاحی قدیمی، که بر گروهی از مداحان اطلاق می شده است که به نقل مناقب و فضایل اهل بیت(علیهم السلام) می پرداخته اند.
منبری: مقصود سخنران یا واعظ مجلس است که بر منبر می نشیند و سخن می گوید.
میان دار: به شخصی اطلاق می شود که در اداره ی مجلس، مداح را یاری می کند.
نسخه: نوشته ای که مداح، هنگام خواندن، به دست می گیرد، نسخه نام دارد.
نوحه: یکی از قالب های پر کاربرد در مداحی است. نوحه معمولاً در اواخر برنامه ی مداحی و پس از مرثیه خوانی، عرضه می شود و در پر شور کردن مجلس و همراه نمودن مستمع با مداح، نقش فعالی دارد.
نوکر اهل بیت: کنایه از افرادی که از سرِ ارادت، در محافل مذهبی به شیوه های مختلف خدمت می کند.
واحد خوانی: رسم بوده که وقتی دسته عزاداری حرکت می کرده، مکان های بخصوصی متوقف می شده است و مداح در آن حال، شعری را با آهنگ خاصی می خوانده است مردم بدون آن که جواب دهند، سینه می زدند. به این برنامه در مداحی، واحد خوانی گفته می شده است.
واعظ: کسی که در مجلس اهل بیت به وعظ و ارشاد مردم می پردازد. اصطلاحات «سخنران»، «روضه خوان» نیز به همین مفهوم گاه به کار می رود.
هیأتی: اصطلاحاً به افرادی گفته می شود که اهل شرکت در مجالس اهل بیت اند و پای منبر وعظ و عزاداری می نشینند.
یا الله کردن: کنایه از رو به قبله کردن و تمام نمودن مجلس عزاداری است.
یا حسین کِش: کنایه از میانْ دار است، که لابه لای خواندن مداح، جمله هایی که معمولاً به صورت «ندا» است، با آهنگی کِشدار می خواند و سینه زنان نیز آن را تکرار می کنند و یا در پاسخ می گویند: «ای تشنه لب! حسین وای!»
