طبق تحقیق مهندس بهمن هوشمند، افزون بر70 درصد از کل گستره دو میلیون و 840 هزار هکتاری این استان، در طبقه فرسایشی متوسط تا خیلی زیاد قرار دارد.

در تحقیق انجام شده از جمله اشکال مهم فرسایش در سطح استان، زمین لغزش ها هستند، بویژه سنگ ها و رسوبات حساس به فرسایش نسبت به پدیده لغزش حساس بوده و این نوع رسوبات بویژه در دامنه های پرشیب و با پوشش گیاهی کم به صورت توده های کوچک و بزرگ در جهت شیب دامنه ها حرکت کرده و موجب بروز پدیده رانش زمین یا همان زمین لغزش (Land Slide ) می شوند.

در این تحقیق آمده است، نمونه های زیادی از این رانش ها را می توان در مناطقی چون بدرانلو و روستای اسفیدان بجنورد، روستاهای اسطرخی و نامانلوی شیروان، هشت مرخ فاروج و حوزه سدهای بیدواز و شیرین دره در خراسان شمالی مشاهده کرد.

در این تحقیق به خسارات ناشی از زمین لغزش در استان نظیر تخریب ده ها هکتار باغ در روستاهای اسفیدان و اسطرخی، تخریب

روستاهای قدیمی تاتار و خندقلو در منطقه بدرانلو و شورک زیارت در شهرستان شیروان اشاره شده است.

این تحقیق به مشکلات دیگری نیز نظیر رانش زمین در بخش هایی از روستای گلی و حسن سو در منطقه بدرانلو و روستای نامانلو در شیروان و نیز ورود رسوب به مخازن سدها و کاهش طول عمر مفید آن ها اشاره شده است.

با وجود این، کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری استان، ایجاد باغ آبی به شیوه سنتی در دامنه های اراضی شیب دار، ساخت خانه و حفر چاه فاضلاب، ایجاد دامداری و... را از جمله عوامل رانش زمین در این اراضی دارای رسوب لسی عنوان می کنند.

آنان معتقدند: با توجه به این که زمین دارای رسوب لسی در استان که پنج درصد از اراضی حوزه آبخیز اترک را شامل می شود، اگر درست استفاده شود می تواند نقش مهمی در توسعه استان داشته باشد.

به گفته آنان، رسوبات لسی هرچند جزو رسوبات و خاک های حاصلخیز محسوب می شوند،اما این نهشته ها به صورت ذرات منفصل و فاقد هر گونه سیمان بوده و حساسیت خیلی زیادی نسبت به فرسایش دارند و مدیریت و بهره برداری نادرست باعث خساراتی در آتی خواهد شد.

رییس اداره مهندسی و مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این باره به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: اکنون پنج درصد از اراضی حوزه آبخیز اترک در این استان را رسوب لسی تشکیل می دهد که این اراضی از مرغوبیت بالایی برای کشاورزی برخوردار است.

بهمن هوشمند افزود: متاسفانه از این اراضی درست بهره برداری نمی شود و ساکنان این منطقه نیز ناآگاهانه با ساخت و سازها و ایجاد باغ های آبی به روش سنتی، زمینه را برای رانش زمین فراهم می کنند.

وی گفت: به عنوان نمونه در مناطق اسفیدان و اسطرخی روی اراضی شیب دار، باغ آبی به روش سنتی ایجاد می کنند که این نوع استفاده از اراضی باعث رانش زمین در آینده خواهد شد.

وی افزود: در منطقه بدرانلوی بجنورد نیز علاوه بر رعایت نکردن ساخت و ساز متناسب با اراضی، تاسیساتی از جمله مرغداری در آن ایجاد شده که به دلیل لسی بودن اراضی و استحکام نداشتن در برابر سازه ها، در آینده دچار رانش خواهد شد.

هوشمند گفت: در سایر مناطق استان از جمله کهنه جلگه، نوده سیساب، باغلق و .. اراضی آن ها لسی است و این مناطق با بهره برداری نامناسب، مستعد رانش زمین هستند.

وی از مسوولان دستگاه های مرتبط در استان خواستار توجه و سرمایه گذاری روی انجام مطالعات برای پیشگیری از خسارات ناشی از آن شد.

وی گفت: متاسفانه کارهای مطالعاتی در خصوص اراضی دارای رسوب لسی کمتر توسط دستگاه های اجرایی صورت می گیرد و بهره برداری نادرست از این اراضی، زیست ساکنان منطقه و سرمایه گذاری ها را این منطقه در معرض خطر قرار داده است.

وی افزود: توسعه روستاها در زمین های دارای رسوب لسی استان از جمله در منطقه بدرانلو باید مطالعه مد نظر و هشدارهای لازم در بهره برداری متناسب با این اراضی جدی گرفته شود.

به گفته وی اکنون 30 تا 40 روستای منطقه بدرانلوی بجنورد به خاطر بهره برداری نادرست از اراضی که دارای رسوب لسی است، در معرض خطر رانش زمین قرار دارد.

وی همچنین از تهیه نقشه پراکنش توسط منابع طبیعی و آبخیزداری استان خبر داد و افزود: این نقشه تهیه شده و دستگاه های اجرایی می توانند از نتیجه آن به عنوان راهنمایی برای اجرای طرح های عمرانی استفاده کنند.

* ضرورت اجرای طرح مطالعه جامع اراضی لسی 

یک کارشناس زمین شناسی در خراسان شمالی نیز گفت: اجرای طرح شناسایی و مطالعه جامع روی اراضی لسی استان برای بهره برداری مناسب از آن و مقابله با تهدید های آن بسیار ضروری است.

بابک بهادری افزود: اکنون به خاطر آشنا نبودن روستاییان با نوع خاک منطقه، اقدام به بهره برداری نامناسب از آن می کنند که نیاز به اقدامات جدی پیشگیری دارد.

وی گفت: ایجاد باغ از جمله گردو و آبیاری آن به شیوه سنتی در منطقه اسفیدان بجنورد از مناطقی است که بر اثر تغییر کاربری ناآگاهانه اراضی و بهره برداری نامناسب از آن مستعد رانش زمین می باشد.

وی گفت: متاسفانه برخی از روستاییان این منطقه، آب را از پایین دست به دامنه کوه از طریق کارگذاشتن پمپ آب، انتقال می دهند.

وی افزود: تاکنون ریزش کوه در منطقه اسفیدان بر اثر ایجاد باغ و استفاده از آب، رخ داده است.

بهادری گفت: ضرورت دارد دستگاه های مرتبط نسبت به شناسایی اراضی لسی و اطلاع رسانی به روستاییان برای بهره برداری مناسب از آن اقدام کنند.

* ندادن مجوز ساخت و ساز را در اراضی لسی 

رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان شمالی نیز در این مورد به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: مجوز ساخت و ساز در اراضی لسی در استان باید ممنوع شود.

مهندس علی اکبر رمضانی افزود: همچنین باید مناطق مستعد دارای رانش زمین در سطح استان شناسایی و اطلاعات لازم آن را در اختیار دستگاه های از جمله بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، فرمانداری، بخشداری ها و دهیاری ها و نظام مهندسی ساختمان برای ساخت و ساز قرار داده شود.

وی همچنین به اختصاص بودجه ویژه توسط دستگاه های مرتبط برای انجام کار مطالعاتی در بهره برداری نامناسب از اراضی لسی و تهدیدهای آن در استان تاکید کرد و گفت: متاسفانه اکنون طرح مطالعاتی جامع در این حوزه برای راهنمایی دستگاه ها وجود ندارد.

وی با اشاره به این که متولی اصلی ساخت و ساز در مناطق روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است، گفت: این نهاد باید در حوزه توسعه روستایی در اراضی لسی استان ورودی پررنگ داشته باشد.

معاون بهسازی مسکن روستایی خراسان شمالی نیز به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: این نهاد از مطالعه علمی از سوی کارشناسان در خصوص تهدید رانش زمین در مناطق روستایی استان برای اجرای طرح های پیشگیری از خسارات آن، استقبال می کند.

علی روحانی افزود: اکنون 9 روستای این استان از جانب رانش زمین تهدید می شود که تحت پوشش طرح های پیشگیری این بنیاد قرار دارد.

وی گفت: از این تعداد، هفت روستا به خاطر رانش زمین و دو روستای گلیان و اسفیدان به خاطر داشتن 'سنگ افتان' تحت پوشش این بنیاد است و نحوه اقدامات پیشگیرانه آن در حال پیگیری است.

وی افزود: اکنون روستای گلی واقع در منطقه بدرانلوی بجنورد بیشترین رانش زمین را در میان روستاهای رانش خیز استان دارد.

وی گفت: این بنیاد اقداماتی نظیر اجرای طرح هادی و طرح های حفاظتی مقابله با رانش زمین در حاشیه رودخانه حاشیه آن از جمله ساخت دیواره انجام داده است.

وی گفت: برای جابه جایی روستای قره چای مانه و سملقان که رانش زمین آن را تهدید می کند، کار تملک زمین با همکاری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان در دست اقدام است.

وی افزود: رانش زمین در روستای سرچشمه اسفراین نیز مشکل خاصی نداشته ولی بنیاد آمادگی ارایه خدمات پیشگیری برای مقابله با این پدیده را در این منطقه دارد.

وی گفت: برای سایر روستاهای رانش خیز استان نیز قرار است در آینده نزدیک مشاور توسط بنیاد گرفته شود تا اقدامات لازم برای پیشگیری از حوادث احتمالی ناشی از بروز این پدیده صورت گیرد.

وی نفوذ آب و سست شدن زمین را از دلایل اصلی به وجود آمدن رانش زمین در روستاهای مزبور برشمرد.

* در اراضی شیب دار خراسان شمالی زراعت آبی نداریم 

معاون تولیدات بهبود گیاهی جهادکشاورزی خراسان شمالی نیز گفت: به طور معمول در اراضی شیب دار استان که مستعد رانش زمین هستند، زراعت آبی انجام نمی شود زیرا که این امر امکان پذیر نیست.

دکتر محمد جواد تشکری یزد افزود: اگر باغی در اراضی شیب دار ایجاد می شود، به خاطر ریشه درختان کشت شده، منجر به رانش زمین نمی شود.

وی گفت: زراعت آبی در اراضی شیب دار 6 درصد استان به صورت استاندارد صورت می گیرد.

محمدعلی ملکی مدیر آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک خراسان شمالی نیز گفت: اظهار نظر در خصوص مستعدبودن رانش زمین در برخی از مناطق استان از جمله منطقه بدرانلوی بجنورد به خاطر ساخت و ساز ها باید براساس اطلاعات و مستندات کارشناسی و دقیق باشد.

به هرحال کارشناسان و برخی از مسوولان دستگاه های مرتبط در خراسان شمالی، راهکار برون رفت از تهدید رانش زمین در استان خراسان شمالی را انجام کار مطالعاتی دقیق و معرفی مناطق آسیب پذیر عنوان می کنند.

آنان در این زمینه خواستار اقداماتی نظیر بهره برداری متناسب با نوع خاک منطقه، ممنوع شدن ساخت و ساز و حتی جابه جایی روستاهای موجود، تقویت پوشش گیاهی در منطقه متناسب با نوع خاک، تغییر کاربری ندادن مراتع و جنگل ها و خودداری از فعالیت کشت آبی در استان هستند. ک/4